Circulaire woningbouw – Hoe maken we de omslag naar duurzaamheid in de bouw?

Bouw, Sustainability / 18 September 2019

De nieuwbouw vrijwel volledig energieneutraal in 2020, bouwen met 50 % minder grondstoffen in 2030 (ten opzichte van 1990) en 100 % circulair bouwen in 2050. Uit de afspraken in de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie en het Grondstoffenakkoord spreken hoge ambities voor de bouw. Voor het maken van de transitie van een lineaire naar een circulaire bouw is een omslag in het denken en doen van alle partijen in de bouwkolom nodig. Hoe maken we die met elkaar?

Circulair bouwen

Circulair bouwen is duurzaam bouwen. De transitieagenda omschrijft het als het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gebouwen, gebieden en infrastructuur, zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten. Dit betekent dat alle beslissingen tijdens het gehele traject van een bouwproject rekening dienen te houden met de doelen op het gebied van duurzaamheid; vanaf de start van een nieuw bouwinitiatief tot aan de gebruiksfase en het einde van de levensduur van een gebouw. Volgens de publicatie Aan de slag met circulaire woningbouw is circulair bouwen op drie punten fundamenteel anders:

De functie van een gebouw wordt in een brede context geplaatst. Er wordt gekeken naar of er ook andere manieren zijn om dezelfde functie te vervullen. Bijvoorbeeld door functies te combineren of het gebruik ervan te delen.
Van tevoren wordt rekening gehouden met de hele levenscyclus van een gebouw. Dat leidt tot een circulair proces waarbij latere mogelijkheden voor transformatie en ontmanteling wel eens bepalend kunnen zijn voor het initiatief.
Ketenintegratie is cruciaal. Het zijn vaak de opdrachtgevers in de bouw die bij aanvang van het proces de bepalende keuzes maken. Maar ook andere partijen spelen een grote rol. Bouwbedrijven kunnen het niet alleen.

Ladder van circulariteit

Circulair bouwen is een nieuwe manier van denken, die niet alleen over grondstoffengebruik, recycling of het berekenen van milieugevolgen gaat. Het is vooral nodig om processen en systemen op een nieuwe manier te benaderen. Een model dat daarvoor houvast biedt is de ladder van circulariteit, ontwikkeld door Jacqueline Cramer. Dit model gaat ervan uit dat maximale circulariteit wordt gerealiseerd door onnodig gebruik te voorkomen of te weigeren. Het minste dat je volgens dit model kunt doen ten behoeve van circulariteit is het voorkomen dat afvalmateriaal wordt gestort zonder energieterugwinning. Daartussen liggen nog 8 andere mogelijkheden. We gaan hieronder verder op deze aspecten in, aan de hand van een aanpak voor de toepassing van dit model in de bouw.

Aanpak voor circulaire bouw

Op basis van de ladder van circulariteit, ontwikkelde NEPROM een aanpak voor circulaire ontwikkeling in de bouw:

Refuse: Voorkom of weiger onnodig gebruik. Is er behoefte aan een nieuw gebouw? Is het de goede locatie?
Repurpose: Denk vanuit wat er al is. Welke kansen zijn er voor transformatie van bestaand vastgoed? Ontwerp met het oog op verandering in de toekomst.
Rethink & Reduce: Zuiniger omgaan met grondstoffen door anders te denken over producten en productieprocessen. Is het product het beste antwoord op de behoefte? Kunnen bij de productie minder of andere grondstoffen worden gebruikt?
Redesign: Anders ontwerpen, door bijvoorbeeld vóór de productie al rekening te houden met hergebruik, reparatie en recycling van onderdelen. Hoe kunnen schadelijke, niet-recyclebare delen worden voorkomen?
Reuse: Hergebruik van een product, demontabel, modulair.
Repair: Reparatie, onderhoud en revisie van producten. Voorkom duur onderhoud en reparaties. Tref voorzieningen voor makkelijk onderhoud of het vervangen van modules.
Remanufacture: Nieuw product van tweedehands materialen.
Recycle: Verwerking en hergebruik materialen. Er kan onderscheid worden gemaakt in recycling, upcycling en downcycling.
Recover: Energie terugwinnen uit materialen.
Disposal: Afvalstorten en verbranden zonder energieterugwinning wordt zoveel mogelijk voorkomen.

Stap 1 tot en met 4 gaan hierbij voornamelijk over vastgoedontwikkeling. Stap 5 tot en met 8 betreffen de bouw, het gebruik en het onderhoud. Stap 9 en 10 zijn zogenoemde 'end-of-pipeoplossingen'.

Voor elk van deze stappen geven NEPROM en de hiervoor besproken publicatie ‘Aan de slag met circulaire woningbouw’ speerpunten voor de toepassing van deze aanpak in de praktijk, geïllustreerd door middel van inspirerende voorbeelden uit de bouw.

Transitie naar circulariteit

Hiervoor werd al duidelijk dat bij alle partijen in de gehele bouwketen een omslag in denken en doen nodig is. Alleen zo kunnen we van circulair bouwen de norm maken. In alle fases van een bouwproject moeten beslissingen met het oog op duurzaamheid gemaakt worden. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor processen en onderdelen binnen ondernemingen in de bouwsector. Ook brengt deze transitie veranderingen met zich mee voor medewerkers van alle ondernemingen in de bouwketen.

Als je bijvoorbeeld weet dat verlijmen, kitten of purren elementen van een gebouw in de toekomst minder geschikt maken voor reparatie of hergebruik, hoe zorg je er dan voor dat je mensen op de bouw de kitspuit laten liggen als ze alleen wat onnauwkeurigheden moeten herstellen? En hoe stel je duurzaamheid centraal binnen de relatie met je toeleveranciers? Om je duurzame beleid in de praktijk te brengen, is het nodig om sustainability op een integrale manier binnen je onderneming te implementeren.

Sustain Method

Een methode om duurzaamheid op een integrale wijze binnen je bedrijf te implementeren is de Sustain Method. Tijdens het Landelijk Kennisteam Bouwnijverheid op 3 februari 2020 gaan we dieper in op het thema Sustainability en leren we je hoe je aan de hand van deze methode doeltreffend met duurzaamheid aan de slag gaat. Klik op deze link voor meer informatie over het Landelijk Kennisteam Bouwnijverheid

Kitty Doets

Waarom schrijven voor INVK zo leuk is? De managementthema's zijn interessant en ik hou ervan om me continu te verdiepen in wat er in verschillende branches speelt. Ik schrijf artikelen voor de blog van het INVK en denk mee over de content op INVK.nl, altijd vanuit het idee om kennisdeling, ook online, te stimuleren.

Landelijk Kennisteam Bouwnijverheid

Het Landelijk Kennisteam Bouwnijverheid bestaat uit directeuren en leidinggevenden van ondernemingen in de bouw. Samen leren zij over uiteenlopende managementthema´s en pakken ze gezamenlijke uitdagingen aan. Door je bij dit team aan te sluiten werk je dus niet alleen aan je eigen succes, maar breng je ook elkaars kennis naar een hoger niveau. Je levert een waardevolle bijdrage aan de kennisdeling binnen de bouwsector en helpt elkaar vooruit tijdens jullie management trainingen.